АВАМ,АЧАМ ШЫДААР УЛУС!

Амыдырал, ажыл дээштиң

Авам, ачам анаа орбас.

Ажы-тѳлү – бисти дээштиң

Амыр-дыжын  харамнанмас

Авам, ачам шыдаар улус:

                  Авам шыдаар,

                  ачам шыдаар!

Аразында сүмележир,

Боттарынга дузалажыр,

Аар чүъктү аргажыптар,

Бо-ла чораан чаңы ындыг

Авам, ачам шыдаар улус:

                  Авам шыдаар,

                  ачам шыдаар!

Азыраар мал, тарыыр ногаа

Азы хѳгжүм, ыры, танцы,

Шуулган, хурал, мѳѳрейге-даа

Шуптузунга четтигиптер

Авам, ачам шыдаар улус:

                  Авам шыдаар,

                  ачам шыдаар!

МАНЧЫ ТУДУП ЧИИЛЕМ, АВАЙ!

Байырлал-даа келди, авай,

Манчы тудуп чиилем, авай!

Ажылывыс кѳрүп кааштың,

Ачам база ѳѳрүүр болгай.

Эътти дораан тыртайн, авай,

Эмгежоктан эккел, авай.

Хоюг кылдыр соктап алган

Койнудувус кайдал, авай?

Соок суггу бижээм суккаш,

Согунаны доораайн, авай.

Тавак ажыр тѳгүлдүрбейн,

Далганны мен чуурайн, авай.

Борбак-ыяжың кайыл, авай,

Бодум далган ѳейн, авай.

Бѳрттер ышкаш манчылардан

Бѳгүн тудуп кѳрейн, авай.

Байырлал-даа келди, авай,

Манчы тудуп чиилем, авай,

Бо-даа болза, белээм болзун,

Бодум база чиир мен, авай.

АМЫДЫРАЛ ТУРГУСЧУР БИС

Эртенги хүн херелиниң

Эгези дег аныяк бис.

Эртем-билиг далайының

Ээремнерин шиңгээдир бис.

«Бештер»-биле эптиг болгаш,

Бергелерге торулбас бис.

«Ийилер» чок ѳѳренгештиң,

Идегелдиг салгал боор бис.

Улуг херек бодарадыр

Узун орук ужунда бис.

Мергежилден шиңгээткештиң,

Меннип-тулчуп кириптер бис.

Чалыы шаавыс халас ытпайн,

Чаагай үүле бүдүржүр бис.

Ажыл-ишке кежээ диртип,

Ада-иеэ мактадыр бис.

Амдыызында бичии болгаш,

Ачы-дуза кѳрүп чор бис.

Алызында ѳзүп келгеш,

Амыдырал тургусчур бис.

КИЖИЛЕРНИ ХYНДYЛЕҢЕР!

Эжиңерни эник дивейн,

Бодуңарны Богда дивейн,

Эрткен-дүшкен кижилерни,

Бодуңар дег, хүндүлеңер!

Аскак-бүскек, бертик-межел

Азы дүлей, хааш-даа болза,

Танывас-даа кижилерни

Даады-ла хүндүлеңер

Хепе, бүшкүк, согагар деп

Хевир-дүрзү сураваңар.

Курзук, дүлей, согур-даа деп

Куду кѳрбейн, хүндүлеңер!

Акшый берген ѳгбелерни,

Аныяк-даа кижилерни,

 Ылым чашты, эрни, кысты

Ылгал чокка хүндүлеңер!

Кандыг кижи турбас дээрил,

Кажанда-даа чектевеңер.

Киштен кара киш-даа турар,

Кижилерни хүндүлеңер!

ТЫВЫЗЫКСЫГ ТЫВАЛАР БИС

Кар Иртыш, ханы Байкал,

Кадыр Саян, Кыдаттан бээр

Кѳжүп-дүжүп чурттап келген

Кѳвей эвес тывалар бис:

                Кѳшкүн-даа бол,

                Хѳгжүп келген –

                Тывызыксыг

                Тывалар бис.

«Тыва» деп сѳс тывылгыже,

Дыка-ла үр чектеткен бис.

«Ураанхайлар», «сойоттар» деп

Уржук халдаан тывалар бис:

                Чектеткеш-даа,

                Чер-ле тоовас –

                Тывызыксыг

                Тывалар бис.

Ѳлүм-чидим, ыы-сыыдан

Ѳске чүве кѳрбээн чон бис.

Кызагдалдан, дайын-чаадан

Кырлып чораан тывалар бис:

                     Ынчалза-даа

                     Ырлашпышаан –

                     Тывызыксыг

                     Тывалар бис.

Чуртувусту эжеледип,

Чутту, бакты кѳрген чон бис.

Тѳрээн черден ойлаттырып,

Тѳѳреп чораан тывалар бис.

                     Эгиир шагда

                     Этно-тыва –

                     Тывызыксыг

                     Тывалар бис.

ТАР-ның чазаа тайлып кээрге,

Дарлаттырбас апарган бис.

Орус чондан четтинипкеш,

Орук часпаан тывалар бис:

                     Хѳѳмей-сыгыт

                     Хѳрлээлеткен –

                     Тывызыксыг

                      Тывалар бис.

КАНЧАП БАРГАН УЛУС БООР БИС

Шагның чаагай үези боор

Чайны бо-ла мактай бээр бис.

Ынчалза-даа ол чай кээрге,

«Ышкамын аа!»  дижи бээр бис.

Ак хар шыпкан кышка база

Аажок-ла ынак-тыр бис.

Чогум ол кыш дүжүп кээрге,

«Соогун-соогун!» дижи бээр бис.

Тодуг-догаа күскү шагга

Доозавыс амыраар бис.

Чаашкын, доңат эгелээрге,

Чаңчаттынып туруп бээр бис.

Хамык бойдус дирлип үнер

Кайгамчык час – күзеливис.

Кажан ол час моорлап кээрге,

«Хаттың анчыын» дижи бээр бис.

Бойдус биске таарымчаны

Боду чаяап, сѳңнеп турар.

Кажанда-даа ону тоовас

Канчап барган улус боор бис?

Соокта биске изиг херек,

Изиг кээрге, соок херек.

Чогум черле кижилерниң

Ижиге бээр чүвези чүл?

Бистиң хамык негелдевис

Хандырып бээр бойдусту бис

Бичии-даа-ла хүндүлевес

Канчап барган улус боор бис?

АМЫТАННАР ДЕЛГЕРЕЗИН

Амытаннар арлып калза,

Амыдыраар арга артпас:

Амылыг-ла чүве шупту

Алдыы оран киргени ол.

Амытаннар кырлып калза,

Аштап, доңуп ѳлгей-ле бис.

Аарыг, айыыл – хамык бачыт

Арылбастап туруп бергей.

Эм-дом болгаш аъш-чемни,

Этти-септи, идик-хепти

Амытаннар эвес болза,

Аптар, тыптар черивис чок.

Амытан-на бүрүзүн-не

Ажаап-тежээп, арбыдадыыл.

Айыыл-халап болу берзе,

Амы-тынын камгалажыыл.

Сорар, шагар, ызырар-даа,

Соктаар, тевер, үзер-даа бол,

Амыдырал ѳзээ болган

Амытаннар делгерезин!

ХОВАР МАЛДАРЫВЫС

Тес-Хем чедип чораан эвес,

Тергиин онза оран чорду.

Теве мунуп кѳрген эвес,

Дендии бедик мал-ла чорду.

Соокка доңмас, изиг тоовас

Солун-на мал ол-ла чорду.

Аштавас-даа, суксавас-даа

Амыр-ла мал теве чорду.

Чары мунуп чораан эвес,

Чаажы-ла амыр чорду.

Чааш-даа бол, мунган кижи

Чайлып барып ужар чорду.

Чаагай чыттыг, үскүр сүдүн

Сарыг быштак кылыр чорду.

Мыйызының ѳртээ турбас

Мындыг онза мал-ла чорду.

Сарлык үзер, тевер дижир,

Саап ижер инек-ле чорду.

Саргыл ѳңнүг хоюг сүдү

Саржаг олчаан мал-ла чорду.

Кадыр-кадыр мээстер оъттаар

Кайгамчык мал ол-ла чорду.

Тос тостуң соогун безин

Тоовас-ла мал сарлык чорду.

Теве, сарлык, иви малдар

Дешкилежип турар болзун!

Хой дег кылдыр кѳвүдээштиң,

Ховар диртпес болур болзун!

ЭЗИР-КАРАМ ЭКИ АЪДЫМ

Баглаажынга баглап каарга,

Бажын саваар Эзир-Карам.

Байыр-наадым болган черге

Бажынга кээр Эзир-Карам:

Эзир-Карам –

Эки аъдым.

Чүгеннээштиң баглап каарга,

Чүдек чараш Эзир-Карам.

Чүс-даа аъттың чаражынга

Шүглүп келир Эзир-Карам:

Эзир-Карам –

Эки аъдым.

Эзертээштиң мунуптарга,

Эзиннелир Эзир-Карам.

Эрзин-Тестиң Наадымынга

Эрттип келир Эзир-Карам:

Эзир-Карам –

Эки аъдым.

Соодуп-соодуп, мунуптарга,

Согунналыр Эзир-Карам.

Чорук кылып халдыптарга,

Човаг билбес Эзир-Карам:

Эзир-Карам –

Эки аъдым.

Киженинден салыптарга,

Киштей кааптар Эзир-Карам.

Кижи мунгаш, ыңай боорга,

Киткеп маңнаар Эзир-Карам:

Эзир-Карам –

Эки аъдым.

Чүгенниглер эрттип чадаан

Чүгүрүк-ле Эзир-Карам.

Чүглүг куш-даа ында калыр,

Чүткүлдүг-ле Эзир-Карам:

Эзир-Карам –

Эки аъдым.

Элезинниг Эрзин-Тестиң

Элии болган Эзир-Карам.

Ээзиниң – Сандаңмааның

Эжи болган Эзир-Карам:

Эзир-Карам –

Эки аъдым.

ПѲШТЕРИВИС

Чиңге-чиңге бүрүлерлиг

Чиңгир ногаан пѳштеривис.

Чулук сыстып, агаар дамчыыр

Чуксуг чыттыг пѳштеривис.

Чанын орта одаглангаш,

Чаглактаныр пѳштеривис.

Тооруун сайлааш, үрүңнээштиң,

Тодуп алыр пѳштеривис.

Yзү, чугу, чулуу – эм-дом,

Yнелиг-ле пѳштеривис.

Тудуг кылыр, шкаф чазаар

Тулган онза пѳштеривис.

Хамык ыяштың хааны болган

Кайгамчыктыг пѳштеривис.

Хамаанчокка үрегдевес,

Камгалалдыг пѳштеривис.