I-ги кезээ: Философтуг одуруглар

КРЕДО

Дээди Бурган чаяап кааны

Демдээм, оруум кадыг болгаш,

Демиселдиг амыдырал ˗

Деӊнелим-дир, шенелдем-дир.

Шылгалдалыг чуртталгамныӊ

Шылагдалын, элегделин,

Шыгжамыры улуг-даа бол,

Шыдап эртер ˗ үүлем-дир.

Амыдырал дургузунда

Арат чонга бараан болгаш,

Алдар, ɵртек  негевезим ˗

Албаным-дыр, нүүрүм-дүр.

 ϴртемчейге чурттап эртер,

Өйүм-хонуум эвээш-даа бол,

Өгбелерим хайыралы ˗

Өлчей-кежиим ,салымым-дыр. 

1994 ч.

ОДУРУГЛАР

Одуруглар, одуруглар,

Орай дүне, даңгаар эртен

Олут – чыдын меңээ бербес,

Озалдыг-ла одуруглар...

Бурган Башкы эпчок сѳс дээш,

Буруу онаан хилинчээ бе?

Булукталган муӊгак бодал

Бузуп эмнээн, хайырал бе?

Саргып келгеш, саазын бораар,

Салаа, холум човулаӊы,

Сагыш-сеткил саймааралы,

Сараалыг-ла одуруглар... 

1992 ч.

ОТТУУШКУН

Чуртталгамныӊ күзү келген,

Чугаа-домаам човаг долган,

Куюм сеткил оожургаан,

Куруг күзел, ѳйү эрткен.

Ынчалза-даа, бɵгүн чүге

Ындынналган сеткил боор бо?

Ышкам хɵрээм ыстап келгеш,

Ырым, шүлүүм тɵктүп чүзүл?

Ажы-тɵлүм ɵглүг-баштыг,

Ажыл-ижим, хүндүткелдиг,

Бажым бүгү кɵгергенде,

Байгы чонга, кочу боор бе?

Октаргайга чуртталгамныӊ

Оруун дилээн чаш-ла шаамда,

Оттуп келбээн одуруглар,

Озалдааныӊ, орайтааныӊ...

Идегелим, ынакшылым

Изиг чүрээм долу чорда,

Чаян-кежик ынчан чүге,

Чалыы ботка алдар болбаан?

Дошкун үе доӊуруп каан

Домак-сɵзүм эрип чүзүл?

Хайлыг үе хары шыпкан

Хайым чаяан хайнып чүзүл?

Хараадалым бойдус күжү,

Хат дег күчүӊ чавырып кɵр,

Хайыралдыг Бурган оду,

Халаазыраан чүрээм, ɵршээ! 

1993 ч.

САЛЫМ МЕӉЭЭ ӨРШЭЭЛДИГ БООР…

Салым мени шенээн-не боор –

Сайзыралым чадазында

Саймааралдыг аарыг берип,

Салдындырып суларатты.

Салым мени кээргээн боор –

Сарын-сеткил аарышкызын,

Саадавайн ажып эртер

Сандаравас күштү берди.

Салым меңээ ѳршээлдиг боор –

Сагыш долган бодалдарым

Саазынга тѳѳгүптер

Сарыыл-чаяан хайырлады. 

1994 ч.

ЧУРТТАЛГА

Кижи болуп тѳрүттүнгеш,

Хилинчектиг салым-чол дээш,

Каржы-дошкун чуртталга дээш,

Халбактаныр ужуру чүл?

Арын-шырай ажыттынып,

Арыг агаар тына каапкаш,

Амыдырал тереңинче

Амытанның чүткүүр чүзүл?

Бердингени чѳптуг болбайн…

Медерелдиг чуртталганың

Берге-чары улуг-даа бол,

Мерген-угаан хайыралдыг.

Чырык черни долгандыр кѳр:

Чыды, ѳңү кайгамчык-тыр,

Сарыг бүрү, сайда суг-даа,

Сагыш сеткил дувуредир.

Салым-чолуң каттыштырган,

Сарыың, эжиң чаныӊда-дыр,

Кадыг ишке дадыккан бол,

Калбак холу чылыг, чымчак.

Салгал болур ажы-тѳлдү –

Саатталып, божуп аары,

Сактыышкынның аарышкызы, өөрүшкүзү –

Чуртталга-дыр, медерел-дир,

Чурттаксанчыг болбайн канчаар.

 1993 ч.

ЧУРТТАЛГАНЫӉ ЧАДАЛАРЫ

Чылдыӊ-на дɵрт үезиниӊ

Чылып, солчуп эртери дег,

Чуртталгада ээлчег чада,

Чурумчуткан, маргыш чок бар.

Чалыы назын часка дɵмей,

Чаяаттынган идегелдиӊ,

Чалымналган ынакшылдыӊ

Частып  үнер, чараш ɵйү.

 Ɵглүг-баштыг, ажы-тɵлдүг,

Ɵɵр чоннуг, чымыш-иштиг,

Ɵзүлделиг назын орту ˗

Ɵйнүӊ каазы ˗ изиг чай дег.

Чай чок кады эскербээнде,

Чайлавазыӊ күзүӊ келир:

Ажы-тɵлүӊ ˗ тɵлдүг болур,

Ажыл-ишке ˗ түӊнел кɵстүр.

Чуртталганыӊ кыжы дүжер ˗

Чугаа домак, човаг долар,

Меӊги дош дег, эривес хар

Медерелдиг башты шывар.

Шилип алыр, доктаадыптар-

Шиитпирге дүгжүр эвес,

Ээлчеглиг ɵйүӊ кээрге,

Эмин эрттир кударава.

Чаяаттынган чуртталгавыс

Чаӊгыс катап эртер болгай.

Кайы-даа ɵй кайгамчык-тыр,

Кажан-даа бол, катаптавас.

 1994 ч.

УЙГУ ЧОК ДҮН

Удуттунмас уйгу чок дүн

Улуг аарыг уржуу ол бе?

Уруг-дарыым салым-чолу

Угаан-бодал саргытты бе?

Уттундуруп эрткен үе,

Ужуралдан сагындым бе?

Улус-чоннуң эпчок сѳзү,

Улуургалы дээпти бе?

Ужуру ооң – шупту кады,

Уйгу дыш чок сеткил аарыы –

Узамдыккан, чыдып чадааш,

Удаан бойдус эргий көрдүм.

Ужукталган шагзыралды

Угаанымдан чайладыптар

Ужур-дуза чедирерин

Узай дилеп, чалбарыдым.

Улуг Башкы, чырык Ээзи,

Ундаралдан алаактырып,

Уран сѳстүг одуруглар

Уруу меңээ хайырлады. 

1994 ч.

БҮТПЭЭН КҮЗЕЛ

Эртенги дээр хаяазында

Эдирленген алдын булут,

Эдертир-ле кѳре каапкаш,

Элдеп бодал башка кирди :

Булут ышкаш, хостуг болза,

Буян эртем оруун тыпса,

Бодал долган медерелди,

Боттандырып кѳрген болза.

Октаргайның делгеминче

Ок дег дурген ужуп үнзе,

Онзагайлыг чажыттарын

Оон барып билип алза.

Каптагайның ханызынче

Караңнадыр шимнип кирзе,

Кады кожа хемчээлдерниң

Кайгамчыын оон харап кѳрзе.

Бѳмбуктерзекти эргий ушкаш,

Бүгү черни кѳрүп алза,

Байгы чондан – аарыг, халап,

Багай чүүлду чайладыпса.

Эртем билиг сайзыралы

Элээн бедик болган болза,

Чалыы назын эгидиптер,

Чажыттарын ажыдыпса.

Энерелдиг салым оруу

Эргилделиг турган болза,

Эрткен уем чазыгларын –

Эгидипкеш, эдипсимзе.

Чырык бойдус чаяап кааны

Чыргал кежии чогуур болза,

Черим, чонум алдаржыткан

Чечен чогаал бижипсимзе.

…Кузел-дир ийин, бодал-дыр ийин,

Күскү эртен башка кирген,

Күзел бодал боттандырар

Күштүг эртем каяа турар…

…Ак-кѳк дээрде алдын булут

Арай дүрген эсти берди.

Алыс күзел боттанмааны

Аарышкыдан саргып артты… 

1994 ч.

​

ШИЛИТТИРГЕННИӉ

САЛЫМЫ

(шүлүглел)

                                                                                                                Е.Рерихке тураскаадыг

Чаяан салым чадазында

Чажыт билиг эргининге,

Чайгаар-ла чедип келгеш,

Чалымындан тура дүштүм.

Чаяакчыныӊ чажыт оду!

Чалым чырыыӊ коргунчуг-дур.

Чалданмазым арга-даа чок,

Частыр четкен чүрээм, ɵршээ!

...ϴртемчейниӊ чажыттары,

Ɵɵр чонум,халап чазыы ˗

Бурган оруун чандыр базып,

Буруу болган салым чолу...

...Бо-ла бүгү кɵрүжүмге

Бодалым дег дурген эртти…

Чаӊнык, шуурган сокканы дег,

Чайганып кээп, барып уштум.

Дээди Башкы оттуг караа

Деӊгел киирип тургузупту.

Мɵӊге үнүн дыӊнавышаан,

Мɵгейип кээп, хүлээп алдым:

«Алдын чурттуӊ, арат чонуӊ,

Арыглаары ˗ сээӊ үүлеӊ,

Архат болуп, дээди билиг

Араттарга чедирер сен.

Бедик сорук ˗ ижи кадыг,

Бергелерге белен сен бе?

Ажыл-ижиӊ, шүүделиӊ

Алдар, ɵртек сеӊээ бербес.

Ɵɵр чонуӊ дүмбейинден

Ɵɵредигниӊ дээди күжүн

Ɵскелеп-даа, чалданып-даа,

Ɵйү эртер ˗ хүлээгиже.

Мугулайлар ˗ килеӊ, кочу,

Мурнун былаап, сенче октаар,

Акы-дуӊмаӊ могап-шылааш,

Алыс сенден ойталап боор.

Кара дүмбей угааннарга

Кара чаӊгыс чаштанчы от ˗

Кыпсып каары, хулээлгеӊ-дир,

Кызып-ла кɵр» ˗ дээр болду.

...Дээди билиг ˗ чүъгүӊ аары,

Деӊнежир чок, кадыг-ла-дыр.

Демиселдиг чуртталгадан

Деӊгел күжүм суларады.

Чажыт сеткил ажыдыптар,

Чаӊгыс-даа эш деӊнелде чок.

Чаяан оруум ˗ часкаанзырал,

Чадам бедии ˗ хилинчээм ол.

Ынчалза-даа дириг чорааш,

Ыдык чүъгүӊ чүктеп чор мен.

Чогаал-шүлүк аайы-биле

Чонга одуӊ кыпсып чор мен... 

1992-94 чч. 

ЧАГЫГ

Амыдырал дургузунда

Алыс бодум хɵйнү кɵрдүм,

Аарышкым, ɵɵрүшкүм ˗

Артык эвес дуржулгам-дыр.

Уруумга мээӊ сактып бижээн,

Угаадыг боор чагыым бо-дур.

Чуртталганы чурттап эртер,

Чурум, дүрүм белен эвес,

Оюн бодап маӊнап эртер

Оргу-дески хову эвес ˗

Аар-берге чадаларлыг

Ажып эртер шылгалда-дыр.

Амыдырал ханы дɵзү ˗

Арыг шынчы ынакшылда,

Авыралдыг чүрээӊ одун

Анаа халас чарыгдава,

Тура-сорууӊ илереткен,

Тулган күштүг шенелде-дир.

Ынакшылдыӊ күжү-биле

Ындынналып, сеткил быжар.

Хандыкшылыӊ харыы чокта,

Халаазырап, суларава.

Бедик чүткүл ˗ ховар кежик,

Белен эвес, дуржулга-дыр.

Үе-шагныӊ бергелери

Үүлеӊ болуп, шылагдадып,

Ажы-төлүӊ салым-чолу

Аажок сени дүвүретсе –

Чаяакчыга чалбарып чор,

Чайгалыш чок сорукту бээр.

Амыдырал дургузунда,

Амыр чүве каяа турар,

Бүгү-лу чүүл хүнден хүнче

Бүрүн дески эки турбас.

Човулаӊны, өөрүшкүнү

Чонуӊ биле үлежип чор.

Байып-чыргап даргалаары –

Байгы ботка тааланчыг бол,

Үе-биле деӊге эртер

Үнези чок чыргал-дыр ол.

Чуттуг-хоозун күзел сүрүп,

Чуртталгаӊны хоозуратпа.

Албан ажыл аайы-биле

Аажок кызып дузалааныӊ,

Авыяастар адыыргааштыӊ

Арын-нүүр чок хоптап үнзе –

Хомудава, чаргылдашпа,

Хоптуг халап, ээзинче ээр.

 ϴстүрүп каан аваӊ, ачаӊ

ϴлүмү чок мɵӊге эвес,

Чарлыр  үе чедип кээрге ˗

Чааскаанзырап, кударава.

Качыгдалды ажып эртер

Кадыг-быжыг туруштуг бол.

Арат чонга ээлдек бол,

Алызындан тɵрелдер бис.

Аксыӊ-дылыӊ сула салба,

Аарышкызы ботка эглир.

Алыс бодуӊ мону утпайн,

Аныяандан адыӊ камна.

Үнелелдиӊ үндезини –

Үлегерлиг дуржулгада,

Угаан-бодал сайзыралы,

Улус чонга бараан боору.

Дээди Бурган чаяап кааны

Депшилгеже орууӊ ол-дур.

Аарыг-аржык човулаӊы

Амы-тынга халдап келзе,

Азы, айыыл таварышкаш,

Алыс тɵнчүӊ чоокшулаза –

Дɵгернип ал, чагыыӊ чагы,

Тɵнчү-даа бол, мɵзүлүг боор.

 1998-2000 чч.

ХОСТУГ СӨС

Хоор чонга Дээди Бурган

Хостуг угаан чаяап каанда,

Хоолургактар медерелди –

Хоруп, торгаар аргазы чок.

Энерелдиг Чаяакчывыс

Эрге-шɵлээ хайырлаанда,

Эжелексээр, чагырыксаар

Эшкеделдиӊ эргези чок.

Хоойлудан бедик бурган

Хостуг Сɵстү чаяап каанда,

Хоругдалдыг хоптуг килеӊ –

Хоозун-дур, барымдаа чок.

1997 ч.

 ОРУК ТӨНЧҮЗҮНГЕ

Салым оруун санап түӊнээн

Сарыг сылдыс: ''тɵнчүӊ чоок-тур,

Дɵгерин'' – деп сагындырды.

Сагыжымны, кара дүн дег,

Саймаарал кээп, дуглай берди.

Хая кɵрнүп, чуртталгамны

Харын бир-ле коптарып-даа,

Кылган үүлем, чедиишкиним,

Кыстар, оолдар салгалым-даа,

Кызып сактып, шаг-ла болду.

Түӊнелинде бодал кирди:

Эвээш, биче көвей-даа бол,

Эчизинден чаяап каанда,

Тура-соруум суларатпайн,

Турган олчаан хүлээп алыйн.

Октаргайга чурттап эртер

Орук үүлем төнчүзүнде –

Алдын Тывам делгеминге,

Арат чонум баарынга

Арным кызар бачыдым чок.

Айыткаарын негээр болза –

Ажы-төлүм, салгалым бар.

Ажыл-ижим түӊнели бар.

Аъттаныптар үем келзе,

Алгап үдээр чонум-даа бар.

Курбустугже кыйгырткан дээш,

Кударалдыӊ херээ бар бе?

Кудай, бойдус, чуртум-биле

Канчаарга-даа, тудуш-тур мен

Катап база эргип кээр мен.

1993 ч.

​

II-ги кезээ: Тɵрээн черим, тɵрел чонум, үем болгаш үүле-ижим...

​

ТЫВАЛАР БИС

Азияныӊ ортузунда,

Алгыг-делгем шɵлдүг, даглыг,

Улуг-Хемниӊ бажын ээлээн 

Уктуг чурттуӊ ады ˗ Тыва.

Мɵӊге,тайбыӊ меӊги шыпкан,

Мɵӊгүн баштыг тайгаларныӊ

Артын-иштин аргып чурттаан

Араттар бис, тывалар бис.

Кайгамчыктыг хүреш, хɵɵмей –

Кара-чаштан чаӊчылывыс.

Каш-ла чүзүн малы чаагай,

Кайгал, эрес малчыннар бис.

Акы-дуӊма кожа чоннуг,

Алызындан тайбыӊ иштиг,

Хостуг Тыва сайзыралы –

Хоойлувус, сорулгавыс.

Буурул Таӊды чурттувуска –

Бурунгудан салгал-даа бис.

Бурган оруун шилип алгаш,

Бурунгаарлап депшир-даа бис.

1992 ч.

САМАГАЛДАЙ

(220 чыл оюнга)

Бурунгудан Таӊды-Тывам

Буурул тɵвү – Самагалдай.

Үе чылдар солчуп эрткен

Үүле-чадаӊ  ɵскерилген.

Тɵɵгүден эрткен орууӊ   

Тɵндүр бижип, тɵɵгүп четпес;

Ажыг-дошкун, хайлыг ɵйнү

Ажып эрттиӊ, Самагалдай.

Арат чонуӊ алдар уктуг

Аӊчы, малчын – ажылгырлар.

Эмчи, башкы – салгал чонуӊ

Эртемниглер,салымныглар.

Чалыы үем, идегелим,

Салымымныӊ бажы суурум,

Сактыышкыным ɵɵрүшкүзү –

Чараш чуртум, Самагалдай.

Ийи чүс чыл ашкан-даа бол,

Ие-суурум, аныяк сен,

Салым орууӊ, чаагай болзун,

Сайзыра-ла, Самагалдай!

1993 ч.

ЭМЧИ КИЖИ

Эмчи кижи сонуурганчыг –

Эртем билиин нарынындан,

Эчизинден сорулгалыг ,

Эмчи болган салымындан.

Эмчи кижи човулаӊныг –

Эмнелгезин утпазындан,

Аарыг-аржык чонун эмнээн,

Ажылыныӊ бергезинден.

Эмчи кижи эвилелдиг,

Элбек чоннуг – тɵлептиинден,

Бүгүдеге хүндүткелдиг,

Бүзүрелдиг холдарындан.

Эмчи кижи чоргааралдыг –

Эртеминге мергежиинден,

Арат чонга авыралдыг,

Ажылыныӊ туӊнелинден.

1996 ч.

* * *

 Эмчи кижи эриг сɵзү

Эм-дом болур, оожургадыр.

Эмчи кижи – хажагайы

Эӊ-не берге човулаӊ боор.

Эмчи кижи чымчак холу

Эптештирип, эккиртип каар.

Каржы эмчи кара-холу

Кара хай-дыр, хилинчек боор.

1997 ч.

ЭМЧИ ЭШТЕРИМГЕ

Д.Х. Ондарга

М.К. Наксылга

Бɵдүүн арат ажы-тɵлү

Бɵлүк кыстар чыглып алгаш,

Эчизинден күзел чаӊгыс

Эмчи боор дээш, чорупкан бис.

Сургуулдаан ол чылдарывыс

Судал ышкаш, тудуштурган.

Сорулгавыс чедип алгаш,

Солун ишче шымныптывыс…

Чылдар оон бээр, хɵй-ле эртти

Чымыш, орук чарылган бол,

Чаӊчыл болган найыралдыӊ

Чалым оду чырыдып чор.

Амыдырал дургузунда

Арыг күзел чартыы бүткен,

Кандыг берге кɵрбээн дээрил,

Кайывыс-даа чидириглиг.

Ынчалза-даа бергелерге

Ырма-сынып, торулбаан бис,

Ажы-тɵлдүг, салгалдыг бис,

Ажыл-ишке түӊнелдиг бис.

Бачым үе кайыын камнаар,

Баштарывыс кɵгертсе-даа,

Чалыы назын сагындырар

Чаражыӊар ам-даа хевээр.

Алдын күстен кудараваал,

Ажы-тɵлге үлегер боор.

Аныяк шаг найыралы

Ам-даа быжыг, бүзүрээр мен!

​

БОЖУУР БАЖЫӉ 

херээженнер эмчилеринге

Арат чоннуӊ аксын кежии –

Ава кижи үүлезинде,

Ажы-тɵлүн чырык черже

Ажаап, уткуур бажыӊы сен.

                            Божуур бажыӊ,

                            Божуур бажыӊ,

                            Бодал-сагыш

                                                  дүвүрели!

Чаш-ла салгал чечектер дег,

Частып үнер  үезинде

Чаа чиигээн иелерниӊ

Чалбарыыныӊ ораны сен.

                           Божуур бажыӊ,

                           Божуур бажыӊ,

                           Бодал-сагыш

                                                 ɵɵрүшкүзү!

Акушерлер, эмчилериӊ

Арат чонга тɵрел болган

Ада-ие болганнарныӊ

Аас-кежик савазы сен.

                           Божуур бажыӊ,

                           Божуур бажыӊ ,

                           Бодал-сагыш

                                                байырлалы!

* * *

Аарыг-аржык човулаӊын

Алыс кижи күзээр эвес,

Назын-чаяан дамчып келгеш,

Нарыыдадыр хилинчек-тир.

Айыыл-халап албадалын

Анаа кижи манаар эвес,

Чорук-орук эдерип кээр

Чогумча чок човулаӊ-дыр.

Халдавырныӊ халак-баъгын1

Хамаатылар тоор эвес,

Халас, дүрген чыргал сүрген

Халымактыӊ халавы-дыр.

2000 ч.

Баъгын1 – халдавырлыг  шээр аарыглар дугайында…

ДҮРГЕН ДУЗА

(Баштак)

Дүрген, дүрген

                            дүрген дуза –

Дүүн долгаан, бөгү келген.

Чедип кээрге,

                       чемоданда

Эми-даа чок,

                       чүзү-даа чок.

Элеп калган

                     халат кеткен

элеӊ-халаӊ эмчи келгеш,

эжик чаны —

                        ужуп калган.

Дүвүрээн оон

                        бажыӊ ээзи,

Дүвү далаш

                       долгап үнген:

«Дүрген-дүрген

                           далажыӊар,

Дүрген дуза

                     эмчизинге

Дүрген дуза

                      чедириӊер!»

Дүрген,-дүрген,

                            дүрген дуза

Дүвү далаш

                     ѳске эмчи,

Дүрген оозун

                        чүдүрүпкеш,

Дүмбейдиве

                     караш диген.

Эртенинде

                  сайыдынга

Эргек базып,

                      санап бижээн.

Эмчи кижи

                   дугайында

Эрбенниг-ле

                     чаргы келген.

Элдепсинген

                      сайыды-даа –

Эмин эрткен

                       кулугурну

Элээр-дир бе,

                        дириг-дир бе.

Эккелзин! – деп

                          чарлык болган…

Эмчизи кээп

                     сайыдынга

Эргин артап,

                     сүзүк  базып,

Эрткен дүне

                     канчалганын

Эренгейлеп

                    тайылбырлаан:

Барып дуза

                   чедирер дээш.

Барган черге

                    караӊгыдан

Бажым орта

                     соомдан соккан,

Угаан чокка

                     уштум даргам –

Улуг тынып,

                     доозуп каан.

Сайыды ооӊ

                     мегелээнин

Сагыыжында

                      биливиткеш,

Саадаар эвес

                       дужаал бижээш,

Сараалыгны

                      сывырыткан…

Баштак бажы

                        каткан эвес,

Баштак чугаа

                        тѳнер эвес,

Ынчалза-даа

                       чамдыывыска

Ындыг баштак

                           кичээл болзун!       

АНЫЯАӉДАН АДЫӉ КАМНА

Аваӊ, ачаӊ чаяап тɵрээн

Арыг, чараш мага-бодуӊ

Алдар ат чок аарыгларга

Алыспайн, ажаап, камна!

Аймак-тɵрел дамчып келген

Авыралдыг адыӊ-нүүрүӊ

Артык сɵске боравайн,

Аныяаӊдан адыӊ камна!

Ѳɵр-тɵрел тыва чонуӊ

Ѳскелерге кочу кылба.

Тɵɵгүвүс арыг болзун,

Тɵрел чонуӊ кадыын камна!

​

* * *

Б.М. Чуглурга

Аныяаӊдан эмчи болуп

Арат чонга бараан болдуӊ,

Ажыл-ижиӊ аайы-биле

Африка база четтиӊ.

Эмчи кижи салым чолу –

Эмнелгизи бажыӊы дег,

Кезип эмнээн чонуӊ саны

Кедерезе – муӊнап санаар.

Алдын холдуг эмчи боор деп,

Арат чонуӊ сени сактыр.

Чеже кижи амы-тынын

Черже киирбейн, камгалаан дээр

Эгезинден мынчага дээр,

Эки-баъкты хɵйнү кɵрдүӊ.    

Бергелерге торулбадыӊ ,

Бедик адыӊ бадырбадыӊ.

Алдан харны ажа бердиӊ,

Арат чонну эмнеп арттыӊ,

Идегелдиг чылыг холуӊ

Илдикпейн, быжыг артсын. 

​

УРУУМГА

Чажыӊдан-на, бичииӊден-не

Чаяаттынган хайыралдыыӊ –

Саазын тутса чуруур, бижиир,

Салым демдээӊ кɵстү берген.

Энерелдиг эргим кызым,

Эге базым чуртталгаӊдан,

Эрте назын үезинден

Эки баъкты биле бердиӊ.

Хайлыг үе хажытса-даа,

Хараадал чок, салым-чолуӊ,

Чаяан-үүле чадазындан

Чандыр баспа, чаӊгыс кызым!

Кадыг берге, дошкун ɵйнү

Карак-кызыл ажып эрткеш,

Кедизинде чайынналдыр

Кежиктииӊге бүзүрээр мен.